كارخانه توليد قرص، ميله و مجتمع سوخت (FMP)، آخرين و حساس ترين حلقه چرخه توليد سوخت هسته اي است كه با هدف توليد انواع مجتمع هاي سوخت مورد نياز راكتورهاي تحقيقاتي و نيروگاه هاي توليد برق هسته اي بنا شده است. كارخانه توليد قرص، ميله و مجتمع سوخت يا به عبارتي مجتمع FMP، آخرين و حساس ترين حلقه چرخه توليد سوخت هسته اي است كه با هدف توليد انواع مجتمع هاي سوخت مورد نياز راكتورهاي تحقيقاتي و نيروگاه هاي توليد برق هسته اي بنا شده است. برنامه ريزي انجام شده براي كارخانه (Fuel Manufacturing Plant (FMP به گونه اي است كه بتواند ساليانه 10 تن سوخت طبيعي جهت راكتور تحقيقاتي آب سنگين 40 مگاواتي اراك و 30 تن سوخت غني شده با غناي حداكثر 5 درصد جهت راكتورهاي هسته اي آب سبك تحت فشار از قبيل نيروگاه 360 مگاواتي دارخوين يا نيروگاه هاي قدرت ديگر توليد كند. همچنين اين كارخانه قابليت افزايش ظرفيت جهت توليد سوخت مورد نياز 2360 مگاوات برق هسته اي را طي برنامه پنج ساله پنجم توسعه داراست. به دليل نبود دانش فني و عدم همكاري كشورهاي صاحب اين نوع تكنولوژي با ايران، كار طراحي و احداث اين كارخانه در كليه فازهاي طراحي مفهومي، طراحي پايه، طراحي تفصيلي، ساخت، نصب و راه اندازي تجهيزات توسط گروه هاي دانش فني متشكل از نيروهاي متخصص سوخت هسته اي داخلي و فارغ التحصيلان جوان دانشگاه هاي ممتاز كشور انجام پذيرفته است. ايران توانست ضمن در نظر گرفتن استانداردهاي روز دنيا در صنعت هسته اي، تجهيزاتي خلق كند كه اولاً بومي بوده و ثانياً هر كدام در حد اختراع است. از آن جايي كه مجتمع سوخت هسته اي در راكتور تحت شرايط سختي از نظر درجه حرارت، فشار، تابش نوترون و گاما قرار مي گيرد و بايد براي مدت طولاني بدون نقص فني اين شرايط را تحمل كند از اين رو تكنولوژي آماده سازي پودر دي اكسيد اورانيوم، توليد قرص خام و قرص سينتر شده، توليد ميله سوخت و قطعات تكميلي و همچنين تكنولوژي مونتاژ مجتمع سوخت بسيار دقيق و پيچيده است و به اين منظور كنترل كيفي هاي بسيار متعدد و سخت گيرانه در فرآيند ساخت سوخت به كار گرفته مي شوند. متخصصين داخلي اين پروژه براي اولين بار در كشور تجهيزاتي را نظير جوش مقاومتي مخصوص ميله هاي سوخت همزمان با تزريق گاز هليوم، دستگاه بارگذاري قرص درون غلاف هاي سوخت، خط توليد قطعات پيچيده مجتمع سوخت نظير شبكه هاي نگهدارنده ميله هاي سوخت، آندايزينگ پيوسته ميله هاي سوخت، ميزهاي مونتاژ و كنترل كيفي مجتمع سوخت خلق كرده اند. در طراحي سازه و چيدمان كارخانه دقت لازم در نظر گرفته شده است كه بتوان خطوط توليد را از طريق يك راهرو تشريفات (VIP) به صورت مستقيم مشاهده كرد و از طرفي با در نظر گرفتن اتاق كنترل مركزي (Central Control Room) نيز كليه فرآيندهاي كارخانه را زير نظر داشت و راهبري كرد. خط هاي اصلي توليد و تجهيزات كارخانه شامل موارد زير است. 1- خط آماده سازي پودر و توليد قرص خام و سينتر شده شامل تجهيزات هموژنايزر، گرانولاترو، ميكسر، پرس، سينترينگ، دستگاه سايش قرص، شستشوي قرص و كوره خشك كن. ورودي اين خط توليد، پودر خام و ساير افزودني هاست كه پس از كنترل كيفي، طي فرآيندي شبيه متالوژي پودر به قرص هاي سينتر شده تبديل شده و آماده بارگذاري در غلاف هاي سوخت مي باشد. 2- خط آماده سازي غلاف هاي سوخت و قطعات مجتمع سوخت شامل تجهيزات: دستگاه سايز كننده و پخ زني غلاف سوخت، دستگاه تست اولتراسونيك، دستگاه كنترل ابعادي و هندسي غلاف ها و دستگاه شستشوي غلاف ها و قطعات مجتمع سوخت. ورودي اين خط توليد، غلاف هاي زيركونيومي و ساير قطعات است كه پس از كنترل كيفي، طي فرآيندي آماده سازي شده و پس از تميزكاري به خطوط توليد ديگر تحويل داده مي شوند. 3- خط توليد ميله هاي سوخت شامل تجهيزات: دستگاه حك كننده ليزري بر روي درپوش و اسكنر مرتبط با آن، دستگاه جوش پرتو الكتروني، TIG و جوش مقاومتي تحت خلاء و فشار هليوم، X-Ray Micro Focus، دستگاه بارگذاري قرص هاي سوخت، تست التراسونيك، دستگاه تست نشتي هليوم، دستگاه آندايزينگ و .... 4- سالن مونتاژ مجمتع سوخت شامل تجهيزات: دستگاه لاك زني ميله هاي سوخت، دستگاه حك كننده ليزري بر روي قطعات مجتمع سوخت و اسكنر مرتبط، ميزهاي مونتاژ مجتمع سوخت، دستگاه هاي جوش و كنترل كيفي مجتمع سوخت، لاك زدايي مجتمع سوخت، تست نشتي هليوم مجتمع سوخت و واحد بسته بندي مجتمع سوخت جهت انتقال به نيروگاه و ... پشتيباني خط هاي توليد: در نظر گرفتن قسمت هاي پشتيباني خطوط توليد اعم از سيستم فيلتراسيون و Stack و Exhaust، ايمني صنعتي، موتورخانه و تامين تاسيسات جانبي، برق اضطراري و ساير موارد باعث شده است تا حد امكان ايمني لازم جهت انجام صحيح فرآيند در خطوط توليد به وجود آيد. همچنين به منظور حفاظت شاغلين به كار در مجتمع FMP در برابر پرتوگيري داخلي و خارجي و نيز جلوگيري از پخش آلودگي هاي راديواكتيو خطرناك در محيط زيست اطراف كارخانه تمهيداتي از قبيل سيستم هاي نمونه برداري و مانيتورينگ هوا، سيستم هاي مانيتورينگ براي ارزيابي پرتوزايي پسمان هاي مايع و جامد، سيستم اسپكترومتروي گاما، سيستم هاي دزيمتري و مانيتورينگ فردي، سيستم هاي آشكارسازي تابش هاي گاما و بحرانيت و ... در نظر گرفته شده است. از طرفي چون فضاي هر سالن با توجه به حضور مواد راديواكتيو و ساير قطعات يك مجتمع سوخت از نظر نوع فرآيند و تنوع تكنولوژي كاملاً با هم متفاوت است، در طراحي ساختمان، فرآيند، فضاي كاري و سيستم پشتيباني ايمني حداكثر دقت در نظر گرفته شده است تا جو و فضاي هر سالن نسبت به سالن تميزتر توسط سيستم هاي هشداردهنده و Air Lock مجزا شود. لازم به ذكر است، ارتفاع قرص سوخت 15 ميليمتر، قطر آن 3/11 ميليمتر و وزن آن 8/15 گرم است. اين قرص درون ميله هاي سوخت قرار مي گيرد كه طول آنها چهار متر است كه در درون هر كدام از ميله ها به طول 3 متر و 60 سانت قرص قرار مي گيرد. براي هر ميله نيز 227 قرص نياز است. *منبع : www.farsnews.com ، جمعه ٢١ فروردین ١٣٨٨